Parkinson & Voeding

Vraag 1

Wat is het voedingsadvies voor mensen met parkinson?

In principe is het eerste voedingsadvies voor mensen met parkinson: gewoon gezonde voeding eten. De schijf van vijf is een handig hulpmiddel om te checken of je alle voedingsstoffen binnenkrijgt.

Mensen met parkinson kunnen voedingsgerelateerde problemen krijgen. Door slikproblemen laten mensen soms bepaalde voedingsmiddelen achterwege, zoals een boterham of een bakje rauwkost. Hierdoor kun je bepaalde vitamines niet binnenkrijgen. 

Mensen met parkinson hebben ook vaak last van obstipatie. Obstipatie is niet alleen vervelend, maar staat ook de werking van levodopa in de weg. Daarom is het belangrijk om dit goed te behandelen en dat kan met behulp van voeding, bijvoorbeeld door:

• Meer volkorenproducten te eten. 

• Voldoende groente en fruit te eten.

• Voldoende te drinken.

• Goed te ontbijten. 

Vraag 3

Hoe zit het met parkinson en de inname van eiwitten?

Het is niet voor alle mensen met de ziekte van Parkinson belangrijk om de inname van eiwitten te beperken. Eigenlijk is dit alleen belangrijk wanneer er sprake is van responsfluctuaties, dat wil zeggen: wanneer je het idee hebt dat de medicatie niet goed werkt. Een diëtist kijkt naar de eiwitiname rond het moment van de inname van de medicatie, maar kan ook voor een langere periode een eitwitarm dieet opstellen. Tijdens deze periode wordt onderzocht of de medicatie beter werkt. 

Maaltijden aanpassen

Bij een eiwitarm dieet is het lastig om voldoende vitamines, mineralen en voedingsstoffen binnen te krijgen. Meestal is het niet nodig om een heel dieet te volgen, maar is het al voldoende om bepaalde maaltijden aan te passen. Denk bijvoorbeeld aan minder of geen vlees bij het avondeten. Het is goed om dit samen met een diëtist te onderzoeken.

Plantaardige en dierlijke eiwitten

Dierlijke eiwitten lijken meer op die van de mens en hebben een hogere biologische waarde. Dat wil zeggen: het menselijk lichaam hoeft minder te doen om daar lichaamseiwit van te maken. Het wil niet zeggen dat we per se dierlijke eiwitten nodig hebben. Als je geen dierlijke producten wilt eten, kun je door middel van de juiste combinatie plantaardige producten ook voldoende lichaamseiwitten aanmaken. Dit is wel iets lastiger en het is belangrijk om alert te zijn op een tekort aan vitamine B12. 

Wat betreft de interactie tussen lichaamseiwitten en levodopa is er echter geen verschil tussen eiwitten afkomstig van dierlijke of plantaardige producten. 

Vraag 4

Wat kun je doen bij een verminderde eetlust?

Mensen met parkinson kunnen bij een verminderde eetlust:

• Proberen om vaker kleine porties te eten, dit kan het maagdarmkanaal makkelijker verwerken.

• Voldoende drinken om genoeg vocht binnen te krijgen.

Bespreek de klachten altijd met de neuroloog of parkinsonverpleegkundige, het kan om een bijwerking van de parkinsonmedicatie gaan. Er is ook medicatie om een verminderde eetlust tegen te gaan, deze medicatie wordt voor de maaltijd ingenomen.

Vraag 5

Wat is voeding om te vermijden bij de inname van medicatie?

Als het gaat over een interactie tussen voeding en medicatie, gaat het met name over de medicatie: levodopa, sinemet en madopar. Deze medicatie bewandelt als het ware hetzelfde pad in het lichaam als eiwitten uit de voeding en zitten elkaar in de weg. Om deze reden is het advies om de medicatie een half uur voor het eten of een uur na het eten te nemen. Je kunt de medicatie het beste innemen met producten waar geen eiwitten in zitten, zoals water, mineraalwater, vruchtensap of appelmoes.

Bij de vruchtensap wordt grapefruitsap afgeraden, omdat de levodopa hierdoor minder goed werkt. Mochten mensen ijzersupplementen gebruiken (extra ijzer in de vorm van vitamine pillen) is het raadzaam om dit niet tegelijkertijd met de levodopa te doen, omdat deze elkaar ook in de weg zitten. 

Eiwitten en levodopa gaan vooral niet goed samen in een later stadium van de ziekte. In het begin van de ziekte is er als het ware nog een buffer aan dopamine in de hersenen, waardoor de adviezen omtrent eiwitten minder strikt genomen kunnen worden. Het kan wel handig zijn om de medicatie van het begin af aan op de juiste tijden in te nemen om jezelf dit meteen goed aan te leren.

Vraag 6

Wat is het voedingsadvies in een OFF-fase?

Als u zich niet lekker voelt en het idee heeft dat de medicatie niet goed werkt, is het belangrijk om gezonde voeding te eten waar veel vitamines in zitten. Zo is het belangrijk om te letten op voldoende vitamine D, vitamine B11 en vitamine B12. Ook is het belangrijk om te checken of de medicatie op het juiste tijdstip wordt ingenomen (een half uur voor het eten of een uur na het eten met producten waar geen eiwitten in zitten, zoals water, mineraalwater, vruchtensap of appelmoes). Dit alles kun je onderzoeken met een diëtist. Het is aan te raden om dit goed te onderzoeken in plaats van zonder onderzoek minder eiwitten te nemen. Eiwit is namelijk ook een belangrijke bouwstof.

Blog Gewichtige zaken bij de ziekte van Parkinson

Blog door diëtiste Karin Overbeek, december 2017

Als je aan een diëtist denkt, denk je vaak aan een weegschaal. Als diëtist zijn we daar niet altijd blij mee. Naar ons idee geeft dat een veel te eenzijdig beeld van ons vak. Behalve naar het gewicht van iemand op de weegschaal  kijken we namelijk ook naar vele andere zaken. Bijvoorbeeld: hoeveel eiwitten, vitamines en mineralen zijn er nodig; lukt het om het in te kopen, te bereiden, te betalen; is het wel smakelijk genoeg; ben je voldoende gemotiveerd om aanpassingen in je voeding te doen?

Bij de ziekte van Parkinson en Parkinsonismen houd ik echter júist graag een pleidooi voor de weegschaal omdat de weegschaal ons belangrijke informatie geeft over de voortgang en behandelmogelijkheden van de ziekte.

Vaak zien we al dat er sprake is van gewichtsverlies vóór het stellen van de diagnose; uit recent onderzoek* blijkt zelfs dat mensen met atypische Parkinsonismen meer gewichtsverlies bij het stellen van de diagnose hebben dan mensen met de ziekte van Parkinson. 

Van dat gewichtsverlies is men zich vaak niet bewust aangezien andere verschijnselen van de ziekte (tremoren, stijfheid etc) vaak de meeste aandacht vragen. Deze verschijnselen kunnen wel maken dat het lichaam meer energie/voeding nodig heeft. Soms wordt meer eten bemoeilijkt door de medicatie, obstipatie en kauw- en slikproblemen.

Daarom hebben we in de behandelrichtlijnen** opgenomen dat het niet alleen goed is om navraag te doen naar het gewicht van dat moment (het huidige gewicht), maar ook naar het gebruikelijke gewicht. Als iemand in korte tijd veel gewicht is verloren kun je je afvragen of het wel gelukt is om in de voorafgaande periode alle benodigde voedingsstoffen te verkrijgen waardoor het lichaam goed kan blijven functioneren. Een goede voedingstoestand is voorwaarde om goed te kunnen bewegen, te trainen en goed voor jezelf te kunnen zorgen.

In de praktijk zien we dat er nog onvoldoende/te laat aandacht is voor het gewicht. Het zou goed zijn als er bij elke controle gewicht wordt bepaald en dat aan de mensen met de ziekte van Parkinson en Parkinsonismen wordt gevraagd om zelf maandelijks het gewicht te meten. Over het verloop van het gewicht  kan dan gesproken worden. Belangrijke vragen die dan aanbod kunnen komen zijn: is het gewenst dat u gewicht verliest; bent u ongewenst aangekomen; wat kunt u eten of zijn er problemen met de bereiding of het gebruik van de maaltijden? 

Deze gewichtsproblemen kunnen natuurlijk ook worden gesignaleerd door de fysiotherapeut, oefentherapeut, logopedist, ergotherapeut, huisarts, praktijkondersteuner en mantelzorgers.

Samen met een diëtist kan gezocht worden naar oplossingen voor de veranderingen in gewicht zodat men in een goede conditie kan blijven. 

Op de zorgzoeker van ParkinsonNet kun je makkelijk een diëtist in de buurt vinden, de diëtist wordt 3 uur vergoed uit de basisverzekering (in de aanvullende verzekering kunnen nog extra behandeluren worden vergoed).

Foto: Designed by v.ivash / Freepik
Bronnen:
*Neurology 2017;89.2254-2261: Early weight loss in parkinsonism predicts poor outcomes
**Richtlijn Voeding bij de ziekte van Parkinson

Blog Vitamines zijn HOT! Ook bij de ziekte van Parkinson?

Blog door diëtiste Karin Overbeek, maart 2018

Steeds meer mensen zijn zich bewust van de relatie tussen voeding en het zo goed mogelijk laten functioneren van je lichaam; en daar zijn diëtisten blij mee! Voeding is, ook bij de Ziekte van Parkinson (ZvP) en Atypiche Parkinsonisme (AP) een middel om met zelfmanagement de regie over je eigen leven te behouden. We zijn immers dagelijks bezig met onze voeding en goede voeding houdt je spiermassa en gewicht op peil en zorgt dat processen in het lichaam goed kunnen verlopen.

In mijn werk als diëtist vraag ik o.a. altijd na welke voeding en welke medicatie mensen gebruiken. Soms vertellen mensen dan nog wat ze zelf gebruiken aan supplementen. Bijvoorbeeld extra vitamines of extra mineralen als ijzer of anti-oxidanten of levodopa-achtige supplementen. Maar meestal vertellen mensen dit niet uit zichzelf; ik doe er daarom altijd expliciet navraag naar. Bij een huisbezoek pakken we de supplementen erbij of ik vraag de mensen de supplementen mee te brengen naar het spreekuur. Soms gebruiken mensen flinke hoeveelheden voedingsmiddelen die verrijkt zijn met bepaalde vitamines; daar kijk ik als diëtist ook naar.

De Nederlanders zijn deze supplementen de afgelopen jaren in grotere getale gaan gebruiken. Ze zijn immers vrij verkrijgbaar; “dan zal het wel veilig zijn”. Ze worden dan ook vaak gebruikt met het idee; baat het niet dan schaadt het niet!

Maar dat ballonnetje gaat helaas niet op; ook voor mensen met de ZvP en AP; integendeel zelfs. We kennen gevallen van neurologische schade en verminderde werking van levodopa  door een teveel aan vitamine B6 en verminderde opname van levodopa bij gelijktijdig gebruik met ijzersupplementen. Maar soms kan het wel nodig zijn extra vitamines te nemen; bijvoorbeeld als we geen brood meer eten, of als we vegetarisch of veganistisch gaan eten. Voor vitamine D geldt overigens voor alle vrouwen vanaf 50 jaar en mannen vanaf 70 jaar wel een  suppletieadvies (zie www.voedingscentrum.nl) wat ook voor mensen met ZvP en AP geldt.

Bij de ZvP en AP zien we meer tekorten van vitamine B11 (foliumzuur) en B12 en D. Dit kan klachten geven als vermoeidheid en botontkalking. De ESPEN guidline clinical nutrition in neurology (2017)* adviseert daarom niet alleen op gewicht maar ook  goed te monitoren op mogelijke tekorten aan vitamine  B11 (foliumzuur) en vitamine B12 en D. Vooralsnog is dit geen advies in de richtlijn Diëtetiek bij ZvP (2012). Mijn advies aan alle betrokken zorgverleners bij mensen bij de ZvP en AP; wees alert op mogelijk tekorten en overdoseringen van vitamines en mineralen. Bij twijfel kun je altijd een diëtist raadplegen/mensen verwijzen naar de diëtist. De diëtist kan de inname van voeding en supplementen beoordelen; zonodig kan de diëtist lab aanvragen.

En zo blijven vitamines HOT; ook bij de Ziekte van Parkinson en Atypische Parkinsonisme.
 

Foto: Pina Messina on Unsplash
Bron:
*Clinical Nutrition 2018;37.354-396: ESPEN guideline clinical nutrition in neurology